MENGENALI TAFSIR ‘RARE’: TAFSIR SHEIKH TANTAWI JAUHARI

Kali ini, saya ingin berkongsi antara koleksi tafsir yang agak ‘rare’ bertajuk: Al-Jawāhīr Fī Tafsīr Al-Qur’ān Al-Karīm Al-Mushtamil ‘alā ‘Ajā’ib Badā’i’ Al-Mukawwināt Wa Gharā’ib Al-Āyāt Al-Bāhirāt. Diterbitkan di Beirut oleh Dar Ihya’ al-Turath al-’Arabiy, cetakan terkini ialah pada tahun 1991. Kitab tafsir ini saya kategorikan sebagai ‘rare’, kerana ianya tidak popular dalam kalangan pembaca. Bahkan ramai yang tersalah anggap menyatakan ianya karya Sheikh Sayyid Tantawi (bekas Sheikhul Azhar). Kitab ini juga ‘rare’ kerana ketika sarjana sezamannya sibuk dengan ilmu tradisional, beliau membawa tafsir kepada satu ‘level’ berikutnya, iaitu tafsir i’jaz al-‘ilmiy.

Siapakah pengarang kitab tafsir ini? Beliau ialah al-Marhum al-Sheikh Ṭantāwī Jauharī. Beliau dilahirkan berhampiran Zaqaziq, Mesir pada tahun 1870M dan meninggal pada 1940M. Berasal daripada keluarga petani, Sheikh Ṭantāwī adalah merupakan seorang pelajar yang amat cemerlang di dalam pengajian agama di peringkat sekolah al-Azhar dan juga sekolah Inggeris awam, sebelum menyambung pengajian ke Universiti Al-Azhar. Pun demikian, memandangkan beliau diuji dengan pelbagai penyakit, beliau terpaksa menghentikan pengajiannya. Apabila pulang ke kampung halamannya, didapati yang bapanya turut sakit. Di situlah, Sheikh Ṭantāwī mempelajari perubatan tradisional dengan penjelasan sainfitik, lantas berjaya merawat dirinya dan juga bapanya, sehingga timbul kesedaran betapa pentingnya mempelajari sains sebagai salah satu cara mengenal Tuhan. Beliau juga sering memerhatikan fenomena alam sekitar. Selepas kembali sihat, beliau menyambung kembali pengajiannya di al-Azhar.

Antara gurunya yang terkenal ialah Sheikh Ali al-Bulaqi, yang mahir berpidato, bahkan sering bermuzakarah ilmiah dengan Sheikh Tantawi. Ilmu astronomi yang dikuasai oleh Sheikh Tantawi dipelajari daripada Sheikh Ali al-Bulaqi. Beliau turut belajar di Darul ‘Ulum Universiti Kaherah lalu meluaskan ilmu pengetahuannya kepada ilmu sains, teknologi dan matematik yang lebih mencabar.

Selepas tamat pengajian, Sheikh Ṭantāwī pernah bekerja sebagai guru di sekolah di Damanhur dan juga di Giza. Ṭantāwī, yang juga amat fasih berbahasa Inggeris, akhirnya dijemput untuk menjadi pensyarah di Darul Ulum, sehingga akhirnya pada tahun 1911, Ahmad Pasha meminta Ṭantāwī untuk mengajar ilmu tafsir dan hadith di Darul Ulum secara khusus.

Semasa Perang Dunia Pertama, beliau terpaksa dihentikan daripada perkhidmatan kerana keperluan untuk mencari tentera negara. Walaupun terlibat dalam peperangan, tetapi Ṭantāwī masih kekal dalam lingkaran ilmu. Beliau turut belajar daripada tokoh reformis seperti Sheikh Muhammad Abduh.

Magnum Opus Sheikh Ṭantāwī ialah kitab tafsirnya yang lebih dikenali dengan Al-Jawāhīr Fī Tafsīr Al-Qur’ān Al-Karīm. Menurut Muhammad Husain al-Dhahabi di dalam kitabnya al-Tafsir wa al-Mufassirun, kitab tafsir beliau dikarang semasa mengajar di Madrasah Darul Ulum.

Beliau amat berbangga dengan karyanya sendiri. Pelbagai kritikan diberikan kepada sarjana fiqh, kerana saban tahun hanya menulis dan membincangkan wacana fiqh berjela-jela, dan memperbodoh umat dengan perkara furu’, sedangkan di dalam al-Quran ayat yang membicarakan persoalan hukum yang tidak sarih adalah kurang daripada 150 ayat, sementara ayat yang membincangkan persoalan alam kauniyyah adalah melebihi 750 ayat.

Kritikan turut dilemparkan kepada sarjana teologi atau ahli kalam. Mereka dikritik kerana kerap berdebat dengan ilmu ketuhanan dengan menjadikan al-Quran sebagai sandaran, sedangkan wacana mereka tidak berjaya langsung mengeluarkan rakyat daripada kebodohan.

Tujuan utama Sheikh Ṭantāwī menulis kitab tafsirnya, ialah supaya umat Islam sedar kepentingan menuntut pelbagai jenis ilmu pengetahuan seluas-luasnya, termasukla ilmu fizik, pertanian, ilmu ukur, ilmu moden dan lain-lain. Kata Ṭantāwī:

“Saya diciptakan untuk menyaksikan dan mengagumi serta merindui akan keindahan-keindahan alam dan yang ada di langit, kesempurnaan dan kebaikan yang ada di muka  bumi, kemudian barulah setelah itu saya memikirkan umat Islam dan pendidikan keagamaannya, pengembangannya serta penolakan para ulama terhadap makna keajaiban alam sehingga saya mula menyusun beberapa kitab”.

Kelebihan kitab tafsir Sheikh Ṭantāwī ialah kerana beliau mempersembahkan penulisan dengan begitu sistematik dan analitikal. Tafsirnya juga langsung tidak menyentuh sebarang riwayat Israiliyyat. Terdapat banyak ilustrasi dan gambaran seperti rajah tumbuhan, binatang, alam sekitar, planet, dan lain-lain agar pembaca tafsir memahami bahawa objek sekitar mereka adalah tanda kebesaran Allah.

Akan tetapi, al-Dhahabi mengkritik antara kelemahan tafsir Ṭantāwī ialah di dalamnya, terdapat segala perkara, kecuali tafsir sendiri (fihi kulli shai’ illa al-tafsir), kritikan yang sama dilontarkan ke atas tafsir Mafatih al-Ghaib karya al-Razi.

Beliau hidup di saat menyaksikan umat Islam lemah, terjajah, dan berpecah selepas jatuhnya khilafah. Hidup sezaman dengan Hasan al-Banna, beliau amat mengkagumi tokoh reformis ummah tersebut, dengan menyatakan bahawa Hasan al-Banna sebenarnya lebih hebat daripada al-Afghani dan Muhammad Abduh.

Mudah-mudahan tafsir beliau ini kembali dibaca dan diwacana oleh pelajar-pelajar dan sarjana Muslim pada zaman moden ini.